‘t Waar (Gronings: t Woar) is een streekdorp in de gemeente Oldambt in de provincie Groningen (Nederland), gelegen in het kleigedeelte van het Oldambt. ‘t Waar vormt een tweelingdorp met Nieuw-Scheemda, waartoe het vanouds ook kerkelijk behoorde.
Het dorp ligt op een inversierug in de ingepolderde Dollard, gevormd door de oeverwal van het riviertje de Munter Ae. De oudste kern is de Molenhorn, mogelijk gelegen op een wierde. De korenmolen wordt al genoemd in 1598.
De naam van het dorp verwijst naar een keersluis in het Termunterzijldiep, gebouwd in 1611 (of al eerder) om de afwatering te reguleren. Om te voorkomen dat de lager gelegen dorpen Noordbroek en Nieuw-Scheemda last kregen van het veenwater uit Scheemda, Meeden en Zuidbroek, werd de bovenloop van het diep op vaste tijden afgesloten. Daardoor kon het water uit de lage delen van het gebied ongestoord naar zee stromen. Woar of waar (vgl. bewaren) is een oud synoniem voor keersluis.
‘t Waar ontwikkelde zich rond 1700 tot een bedrijvig handelsplaatsje met een school (1701), een pelmolen (1698) en een omvangrijke middenstand. Ook stond hier een buitenplaats die werd bewoond door de invloedrijke familie Geertsema uit de stad Groningen. Bij het pachtersoproer van 1748 werd het huis geplunderd en het bijbehorende park met de duiventil vernield. Op het terrein verrees later de houtzaagmolen van de familie Van Houten. Vanaf 1963 was hier de jachtwerf Waarschip te vinden. De restanten van het park zijn nog te zien. Een maquette van de houtzaagmolen uit 1865 bevindt zich in de kerk van Nieuw-Scheemda. De school sloot in 1934 zijn deuren.
De dorpskern ligt tussen het Termunterzijldiep en het Buiten Nieuwediep of Ol Daipke. Het laatste kanaal uit 1665 was aanvankelijk bedoeld om scheepvaartverkeer naar Groningen mogelijk te maken. Het onderhoud liet echter vaak te wensen over.
‘t Waar lag sinds 1910 aan de spoorlijn Zuidbroek – Delfzijl, waarbij het dorp de stopplaats Nieuw Scheemda-‘t Waar deelde met Nieuw-Scheemda. De stopplaats is in 1934 gesloten en later is ook de spoorlijn opgebroken.
Bron: Wikipedia